शिरुर नगरपालिकेचे कामकाज कसे चालते?

शिरुर नगरपालिकेची ही माहिती तुम्हाला असणे आवश्यकच !

“शिरुर नगरपालिकेचे कामकाज, जबाबदाऱ्या, योजना, महसूल, सेवा आणि नागरिकांचा सहभाग यावर सविस्तर माहिती जाणून घ्या.”

प्रस्तावना—-

नगरपालिका म्हणजे एखाद्या शहरातील नागरिकांसाठी सर्वात महत्त्वाची स्थानिक स्वराज्य संस्था असते. आपल्या दैनंदिन जीवनाशी निगडित पाणी, वीज, रस्ते, गटार, आरोग्य, शिक्षण, बाजारपेठ, कररचना, स्वच्छता इ. सर्व बाबींचे नियोजन व अंमलबजावणी करण्याचे अधिकार व जबाबदारी ही नगरपालिकेवर असते. महाराष्ट्रातील पुणे जिल्ह्यातील शिरुर नगरपालिका ही अशीच एक महत्वाची स्थानिक स्वराज्य  संस्था आहे. शिरुर हे तालुक्याचे मुख्यालय असल्याने येथे लोकसंख्या, व्यापारी हालचाल, शैक्षणिक व औद्योगिक हालचाली मोठ्या प्रमाणावर होत असतात . त्यामुळे शिरुर नगरपालिकेचे कामकाज नव्हे तर महाराष्ट्रातील कोनत्याही नगरपालिका क्षेत्रातील नागरिकाला आपल्या नगरपालिकेचे स्वरुप व कामकाज कसे चालते हे माहित असावे.कारण नागरिकांच्या जीवनमानावर थेट परिणाम करणारे निर्णय नगरपालिका क्षेत्रात नगरपालिका घेत असते.

या लेखामध्ये आपण शिरुर नगरपालिकेची रचना, कार्यपद्धती, प्रशासन, महसूल, प्रमुख योजना, नागरिकांसाठी उपलब्ध सेवा, अडचणी व सुधारणा या सर्व मुद्द्यांवर सविस्तर माहिती घेणार आहोत.

१) शिरुर नगरपालिकेची रचना—-

🔻शिरुर नगरपालिका ही महाराष्ट्र महानगरपालिका अधिनियमाअंतर्गत स्थापन झालेली स्थानिक स्वराज्य संस्था आहे. तिच्या रचनेत पुढील बाबी महत्त्वाच्या आहेत –

🔻नगरपरिषद/नगरपालिका सभागृह – येथे निवडून आलेले नगरसेवक बसतात.शिरुर शहरातील  वेगवेगळ्या प्रभागांतून निवडून आलेले हे लोकप्रतिनिधी हे शहरातील नागरिकांचे प्रतिनिधित्व करत असतात.

🔻नगराध्यक्ष – नगरपालिका कामकाजाचा सर्वोच्च लोकप्रतिनिधी नगराध्यक्ष असतो. जनतेच्या थेट निवडणुकीतून तो निवडून येतो.काही वेळा प्रभाग रचना बदलतेही.नगराध्यक्ष नगरसेवकांमधुनही निवडला जातो.

🔻मुख्याधिकारी (C.A.O.) – हा महाराष्ट्र सरकारचा नियुक्त अधिकारी असतो. तोच दैनंदिन प्रशासन, कर्मचारी नियंत्रण, आर्थिक कामकाज व शासनाशी समन्वय साधण्याचे काम करतो .तो निवृत्त होईपर्यंत अधिकारी असतो.अर्थात त्याची बदली होवुन राज्यातील दुसऱ्या नगरपालिकेचा तो मुख्याधिकारी म्हणुन नियुक्त होवु शकतो.

🔻स्थायी समिती व इतर समित्या –शिरुर नगरपालिकेच्या वित्त, आरोग्य, शिक्षण, पाणीपुरवठा, बांधकाम आदी समित्या असतात.

२) प्रमुख जबाबदाऱ्या—-

शिरुर नगरपालिका आपल्या कार्यक्षेत्रात अनेक जबाबदाऱ्या पार पाडत असते.ते तिचे प्रशासनिक काम व अधिकार असतो.ते पुढीलप्रमाणे –

1. पाणीपुरवठा – शिरुर शहरासाठी पाणीपुरवठा ही मोठी गरज आहे. नगरपालिकेच्या वॉटर पंपिंग स्टेशन, टाक्या व पाइपलाइनद्वारे पाणी घराघरात पोचवले जाते.पाणीपट्टी देखील आकारली जाते.

2. स्वच्छता व कचरा व्यवस्थापन – शहरातील रस्ते, गटारे, सार्वजनिक ठिकाणे स्वच्छ ठेवणे, कचरा संकलन व त्याची विल्हेवाट लावणे अशी कामेही नगरपालिका पार पाडते.

3. आरोग्य सेवा – शिरुर शहरातील शासकिय दवाखाने, लसीकरण, कुपोषण नियंत्रण, कीटकनाशक फवारणी, सार्वजनिक शौचालये यांचे नियमन देखील नगरपालिका करते.

4. शिक्षण – शिरुर नगरपालिका शाळाही चालवते. गरीब विद्यार्थ्यांना शैक्षणिक सुविधा देते.

5. रस्ते व गटारे – शिरुर मधील नवीन रस्त्यांची बांधणी, डांबरीकरण, गटार व्यवस्था सुधारणे ही कामेही नगरपालिका पार पाडते.

6. बाजारपेठ व व्यावसायिक परवाने – शिरुरमधील बाजार, आठवडी बाजार, दुकाने व व्यावसायिक परवाने यांचे नियमन नगरपालिका करत असते.

7. मालमत्ता व कररचना – शिरुर नगरपालिका घरपट्टी, व्यवसाय कर, पाणीपट्टी, जाहिरात कर वसूल करून नगरपालिका निधी तयार करत असते .

8. विकास योजना – शिरुर नगरपालिका  प्रधानमंत्री आवास योजना, स्वच्छ भारत मिशन, जलजीवन मिशन, स्मार्ट सिटी/ई-गव्हर्नन्स अशा योजना राबवते.

३) महसूल व अर्थव्यवस्था—

🔻शिरुर नगरपालिकेला चालना देण्यासाठी निधी आवश्यक असतो. त्यातील प्रमुख स्त्रोत पुढीलप्रमाणे  –

• शिरुर मधील नागरिकांकडुन मालमत्ता कर, पाणीपट्टी, स्वच्छता कर आकारला जातो.

• शिरुर नगरपालिका वाहनतळ शुल्क, बाजार शुल्क, जाहिरात कर आकारत असते.

• शासनाकडून मिळणारे अनुदानही शिरुर नगरपालिकेला प्राप्त होते.

• विविध विकास योजनांतर्गत निधी देखील राज्य व केंद्र सरकार कडुन नगरपालिकेला मिळत असतो.

• महसूलाची योग्य वसुली ही नगरपालिकेच्या कामकाजाची गती ठरवते.

४) प्रशासनिक यंत्रणा—-

🔻शिरुर नगरपालिकेत मुख्याधिकारी यांच्याकडे पुढील विभाग कार्यरत असतात –

• लेखा विभाग – हा कर वसुली, हिशेब ठेवणे, निधी खर्चावर नियंत्रण हे काम पहातो.

• पाणीपुरवठा विभाग – हा टाक्या, पंपिंग स्टेशन, पाइपलाइनची देखरेख पाहतो.

• बांधकाम विभाग –हा रस्ते, नाले, इमारती इ.पाहतो.

• आरोग्य विभाग –हा स्वच्छता निरीक्षक, आरोग्य कर्मचारी इ.बाबी पाहतो.

• शिक्षण विभाग – हा नगरपालिका शाळांचे निरीक्षण व नियमन करतो.

• सामाजिक व कल्याण विभाग – बालकल्याण, महिलांसाठी योजना,अनुसुचित जाती,जमातीसाठींच्या योजना पहातो.

५) नागरिकांसाठी डिजिटल सेवा—-

🔻गेल्या काही वर्षांत शिरुर नगरपालिकेने डिजिटल सेवांवर भर दिला आहे.

🔻ऑनलाईन कर भरणा सुविधा उपलब्ध केल्या आहेत.

🔻ई-टेंडरिंग प्रक्रिया देखील चालते.

🔻तक्रार निवारण हेल्पलाईन व मोबाईल अ‍ॅप यांची सुविधा नागरिकांसाठी असते.

🔻जन्म-मृत्यू दाखला ऑनलाईन उपलब्ध करुन देण्याचे कामही केले जाते.

६) शिरुर नगरपालिकेतील प्रमुख योजना–

1. स्वच्छ भारत अभियान – शहरातील स्वच्छता, कचरा व्यवस्थापन, सार्वजनिक शौचालये हे याअंतर्गत पार पाडले जाते.

2. प्रधानमंत्री आवास योजना – गरीबांसाठी घरे बांधणे हे ही काम पार पाडले जाते.

3. हरित शिरुर प्रकल्प – वृक्षारोपण, उद्यानांची निर्मिती याद्वारे केली जाते.

4. पेयजल सुधारणा योजना – पाणीपुरवठ्यातील अनियमितता कमी करण्यासाठी ही योजना आहे.

5. स्मार्ट गव्हर्नन्स उपक्रम – कर भरणा, जन्म-मृत्यू दाखले डिजिटल करण्यासाठी हा उपक्रम राबवला जातो.

७) अडचणी व समस्या—

🔻शिरुर नगरपालिकेचे कामकाज सुरळीत असले तरी काही अडचणी कायम आहेत.

🔻वाढती लोकसंख्या व अपुरा निधी

🔻कचरा व्यवस्थापनातील त्रुटी

🔻पाणीटंचाई व वितरणातील अडचणी

🔻रस्ते व गटारांची निकृष्ट कामे

🔻भ्रष्टाचाराच्या तक्रारी

🔻नागरिक-नगरपालिका संवादाची कमतरता

८) सुधारणा उपाय—

🔻महसूल वसुलीत काटेकोरपणा आणणे.

🔻नागरिकांचा सहभाग वाढवण्यासाठी वार्डस्तरीय सभा.

🔻कचरा प्रक्रिया प्रकल्प उभारणे.

🔻जलसंधारणावर भर देऊन पाणीपुरवठा सुधारणा.

🔻पारदर्शक निविदा प्रक्रिया व ई-गव्हर्नन्स.

🔻स्थानिक शैक्षणिक व सामाजिक संस्थांबरोबर सहयोग.

९) शिरुर नगरपालिकेचे सामाजिक योगदान—–

नगरपालिका ही केवळ कर वसूल करणारी संस्था नसते. तर नागरिकांचे जीवनमान उंचावणारी भूमिका निभावणारी संस्था आहे . शिरुरमध्ये उत्सव, सांस्कृतिक कार्यक्रम, आरोग्य शिबिरे, महिला-बालकल्याण उपक्रम यामध्येही नगरपालिकेचा सक्रिय सहभाग दिसून येतो.

निष्कर्ष——

शिरुर नगरपालिका ही शिरुर शहराच्या विकासाचे केंद्रबिंदू आहे. तिच्या कामकाजावर नागरिकांचा विश्वास व सहभाग जितका वाढेल तितके शहर अधिक सुबक, स्वच्छ, सुरक्षित व आधुनिक होईल. शिरुर नगरपालिकेचे कामकाज हे केवळ प्रशासनिक नाही.तर सामाजिक, आर्थिक आणि सांस्कृतिक घडामोडींशी जोडलेले आहे.

नागरिकांनी नियमित कर भरून, समस्यांची योग्य वेळी नोंद करून व नागरी जबाबदाऱ्या पार पाडून नगरपालिकेच्या कामकाजात हातभार लावणे आवश्यक आहे. “नागरिक आणि नगरपालिका यांचा एकत्रित प्रयत्न म्हणजे शहराचा खरा विकास हेच शिरुर नगरपालिकेच्या कामकाजाचे सार आहे.

अधिक माहितीसाठी खालील संकेतस्थळांना भेट द्या—

1. महाराष्ट्र शासन – नगर विकास विभाग

2. पुणे जिल्हा अधिकृत संकेतस्थळ

3. स्वच्छ भारत अभियान – अधिकृत संकेतस्थळ

4. प्रधानमंत्री आवास योजना – अधिकृत संकेतस्थळ

5. e-Municipality Maharashtra

6. भारत सरकार – स्थानिक स्वराज्य संस्था माहिती.

शिरुर न्युज च्या आणखीन बातम्या व लेखा वाचा खालील संकेतस्थळांना भेट देउन•••• 

शहर LIVE :शिरुर , बदलत्या शहरी जीवनाचा आरसा !

तहसीलदार कार्यालयाचे कामकाज कसे चालते?

१५ ऑगस्ट २०२५ : स्वातंत्र्यदिन, इतिहासापासून उद्याच्या भारतापर्यंत !

About The Author

Dr.Nitin Pawar

डॉ. नितीन पवार (D.M.S. – Management)
पत्रकार, संपादक, लेखक, ब्लॉगर व मानव अधिकार कार्यकर्ते.
शिरूर (पुणे) येथील रहिवासी.
सत्य, निष्पक्ष आणि समाजाभिमुख पत्रकारितेद्वारे ग्रामीण भागाचा आवाज बुलंद करण्यासाठी कार्यरत.
📧 np197512@gmail.com | 🌐 www.shirurnews.com

See author's posts